Het getal als speelbal: de waarde van onafhankelijke statistiek

Of het nu de buitentemperatuur is, de prijs van een zak pepernoten, of het maandelijkse inflatiepercentage: een getal geeft houvast. Maar wat als iets of iemand die getallen manipuleert? Op welke getallen kan je vertrouwen en wanneer word je voorgelogen? Daarover discussieerden experts dinsdagavond in De Nieuwe Schatkamer, de publieksruimte van DNB.

De timing van de avond was gepast: vijf dagen ervoor kwam in de Verenigde Staten de ‘shutdown’ die ruim een maand duurde ten einde. Tijdens die maand ging vrijwel de hele Amerikaanse overheid op slot. Dat betekende onder meer dat een vaste stroom aan economische indicatoren stilviel. Vanwege de omvang van de Amerikaanse economie, had dat gevolgen voor beleggers, beleidsmakers en consumenten over de hele wereld.

Natura 2000

Betrouwbare cijfers kunnen een hele economie aansturen. Maar wat is betrouwbaar? Daarvoor moet je verder kijken dan de naakte getallen. Om dat te illustreren verschijnen twee percentages op het grote Powerpointscherm. Die gaan in op Natura 2000-gebieden in Nederland. De eerste laat zien dat 74% van de Nederlandse natuurgebieden onder die Europese kwalificatie valt. Daarmee is Nederland binnen Europa de koploper.

Maar dan verschijnt er een tweede statistiek in beeld. Dat toont een veel kleiner percentage: 15%. Dat is het aandeel dat de natuur heeft in het hele Nederlandse landoppervlak. Nu bungelt Nederland onderaan de Europese ranglijst. De moraal van het verhaal is dat beide cijfers nuttig zijn en elkaar aanvullen, maar dat als ze los van elkaar worden geciteerd, er een scheve waarheid ontstaat.

Wie en waarom

Waarmee niet gezegd is dat ieder individueel cijfer onbetrouwbaar is. Het punt is dat het belangrijk is dat consumenten weten wie een bepaald cijfer naar buiten brengt en met welke intentie. Oftewel: de context is cruciaal voor de betrouwbaarheid van cijfers.

Neemeen instelling als De Nederlandsche Bank. Die publiceert elke week veel informatie. Bijvoorbeeld over de stand van de economie, de stand van het bedrijfsleven of trends op de aandelenmarkt. Ze maakt daarbij wel zeer bewust duidelijk dat ze informatie verspreidt om mensen te informeren over de economie.

Hypotheek, nieuwe baan

Mensen hebben recht op zuivere, onpartijdige data omdat ze op basis daarvan nemen vaak levensbepalende beslissingen nemen. Denk aan het afsluiten van een hypotheek, het starten van een opleiding of het solliciteren op een nieuwe baan.

Maar mensen handelen niet alleen op basis van cijfers over het nu, maar ook op basis van vooruitzichten. ‘Ramingen', zoals de dataleveranciers dat zelf graag noemen. Die ramingen willen er nog weleens naast zitten. Schaadt dat niet hun geloofwaardigheid?

Ja, dat gevaar bestaat, maar dat is nu eenmaal de aard van het beestje. Een voorspelling probeert op basis van feiten en patronen uit het verleden zo accuraat mogelijk de toekomst in te schatten, maar omdat de toekomst altijd anders loopt, kan een raming de plank weleens misslaan.

Raming geeft houvast

En ja, dat kan de geloofwaardigheid van een data-instelling aantasten. Het dan maar niet publiceren van een raming is ook geen optie, want ramingen geven houvast. Houvast waar mensen behoefte aan hebben. Nog meer naarmate de wereld grilliger en onvoorspelbaarder wordt.

Presentatie van data speelt ook een rol bij de mate waarin mensen het vertrouwen. Complexe, onleesbare tabellen, logge, onleesbare excel-bestanden en omfloerste, met jargon gevulde webpagina's helpen niet mee. Nederlandse dataleveranciers waaronder het CPB als DNB steken veel tijd en energie in de presentatie en in het voorlichten van de mensen die de data afnemen.

Tegelijk worden deze mensen steeds handiger in het eigenhandig achterhalen van informatie, bijvoorbeeld werkloosheidscijfers. Online databanken die hun informatie gratis verspreiden, maken dat makkelijker dan ooit. Hoe kijken de traditionele dataleveranciers naar die ontwikkeling?

Satellietbeelden

DNB ziet dat niet als iets negatiefs. Met behulp van openbare satellietgegevens waarop te zien is waar koopvaardijschepen zich bevinden, kunnen economen bijvoorbeeld voorspellen waar het heen gaat met de wereldeconomie. Maken de schepen die van China naar Europa varen plotseling een omweg via Kaapstad in plaats van door het kanaal van Suez te varen? Dan kan het duiden op een blokkade in het Suez-kanaal, wat weer gevolgen kan hebben voor de hele wereldeconomie.

Anekdotisch, maar het illustreert dat ‘open source’ niet iets is wat mensen per definitie links moeten laten liggen. ‘Nowcasting’ is het toverwoord. Mensen willen continu updates krijgen en willen niet altijd wachten op de officiële instanties die op gezette tijden hun informatie vrijgeven. Als de online informatie er is, waarom zou je die dan niet gebruiken? Maar vergeet bij het bekijken ervan niet de context: wie publiceert de informatie en met welk doel?