Wat is en doet de ECB? Expert Annelie Petersen geeft een stoomcursus

In de rij voor de broodjes staat een echtpaar, zestigers, beiden ongeveer een meter vijfenzestig. Wat ze rond lunchtijd in het auditorium van De Nederlandsche Bank te zoeken hebben? Buiten schijnt een heerlijk novemberzonnetje, voor de verandering regent het niet: je hóeft niet binnen te zitten. De man van het stel antwoordt: ‘Wij zijn hier om meer te leren over de Europese Centrale Bank.’

Zoals zij, zo waren er meer afgelopen dinsdag. Een kleine zeventig mensen kozen ervoor om de zeldzame herfstzon in te ruilen voor een zogeheten ‘lunchlezing’ bij DNB. Die ging over de ECB en wat die doet. Annelie Petersen voerde het woord, Rutger Mollee die je kan kennen van de satirische website De Speld (‘Vanwege inflatie wordt het fluitje van één cent een fluitje van twee cent'), verzorgde de interactie met het publiek. 

Blauwe lintjes 

Dus, wat doet de ECB? Voordat Annelie deze vraag beantwoordt, stelt Rutger het publiek nog een vraag. ‘Wie is bovengemiddeld bekend met de ECB?’ Er gaan drie handen de lucht in, ondanks het feit dat er veel DNB-medewerkers in de zaal zitten, herkenbaar aan de blauwe linten om hun hals. ‘Kom op blauwe lintjes, ik verwacht meer van jullie’, zegt Rutger. Als hij vraagt wie echt nauwelijks iets van de ECB weet, gaan er heel veel handen de lucht in. ‘Gelukkig’, grinnikt de dagvoorzitter.

Dan neemt Annelie het podium. Zij kent de ECB en wat zij doet goed als coördinator in de zogeheten ECB-kamer bij DNB. Haar werk bestaat eruit dat zij DNB-president Olaf Sleijpen, voorheen Klaas Knot, adviseert over het beleid dat de ECB van plan is te voeren. Alle voorstellen en plannen komen binnen bij haar op kantoor en gaan via haar en haar collega's naar de president. ‘Wij zijn het poortje naar Olaf.’

Prijsstabiliteit bewaken 

Terzake: de ECB bewaakt de prijsstabiliteit in alle landen die de euro als betaalmunt gebruiken. Dat zijn er momenteel twintig, volgend jaar eenentwintig als Bulgarije erbij komt. Die prijsstabiliteit is niet exact gedefinieerd in de regels van de Europese Unie, benadrukt Annelie. Maar het komt er in de praktijk op neer dat de ECB ervoor zorgt dat de prijzen van producten en diensten met niet meer maar ook niet minder dan 2% per jaar stijgen of dalen.  

Dat klinkt als een willekeurig getal, maar dat is het niet. Als de prijzen harder dan dat stijgen, holt dat de waarde van lonen en spaargelden uit. Voor mensen en het vertrouwen in de economie is dat funest. Er zijn in de geschiedenis genoeg voorbeelden van inflatie of zelfs hyperinflatie geweest die dat pijnlijk bewijzen. 

Knoppen laten draaien 

Aan de andere kant wil je ook weer niet dat de prijzen nooit stijgen of zelfs dalen, zegt Annelie. Dan spreek je van deflatie. Waarom niet? ‘Stel dat ik denk dat de dure fiets die ik wil kopen over een jaar veel minder kost dan nu, stel ik die aankoop uit. Als iedereen zo denkt en aankopen blijft uitstellen, loopt de economie helemaal vast.’ 

Om de inflatie precies op 2% te laten uitkomen, kan de ECB aan een aantal knoppen draaien, vertelt Annelie na een vraag uit het publiek. Aan welke knop er wordt gedraaid, wordt bepaald door de zogenoemde Governing Council. Die bestaat naast alle presidenten van de centrale banken in het eurogebied, uit de zes vaste directieleden van de ECB. Onder wie president Christine Lagarde.

De knop waar de GC recent het meest aan draaide, is de beleidsrente. Momenteel bedraagt die 2%. Dat was twee jaar eerder 4%, maar toen was de inflatie in de eurozone ook een stuk hoger dan nu.  

‘Inflatie soms persoonlijk’ 

De beleidsrentes bepalen aan welk tarief commerciële banken zoals Rabobank, ABN Amro of ING hun geld bij de ECB mogen parkeren en voor welk tarief zij zelf geld kunnen lenen bij de ECB. Dat rentetarief rekenen commerciële banken via kredieten en hypotheken weer door aan de consument, wij allemaal. 

‘Mensen ervaren de inflatie nog steeds als erg hoog’, vraagt iemand in het publiek. ‘Soms lijkt het wel alsof de officiële inflatiecijfers niet helemaal overeenkomen met wat mensen in hun portemonnee zien’, zegt de vrager, ‘hoe verklaart u dat?’ Annelie reageert door te zeggen dat het inflatiepeil is gebaseerd op een doorsnee mandje producten en diensten waar niet iedereen evenveel gebruikt van maakt. ‘Als ik zou roken, zou ik een veel hogere inflatie ervaren als iemand die niet rookt. Inflatie is soms ook een persoonlijke beleving.' 

Aankoopprogramma's 

Na de coronacrisis was de ECB vooral bezig met inflatie bestrijden. Dat deed ze door de beleidsrente in het eurogebied te verhogen. Maar als er geen inflatie is en zelfs deflatie dreigt, moet ze aan andere knoppen draaien. Welke? Vraagt iemand in de zaal. Annelie kijkt even kort naar het plafond, ze wil het niet té technisch maken, maar steekt dan van wal met een uitleg over aankoopprogramma's.  

‘Toen we als ECB niet lager konden gaan met de beleidsrente, zijn we begonnen met schuldpapier van lidstaten te kopen.’ Het effect daarvan, zegt ze, is dat de zogenoemde ‘lange rente’ daalt. Ze maakt oogcontact met haar publiek om te zien of iedereen haar nog volgt. De zaal is muisstil. 

Niet lukraak kopen 

Ze vervolgt. De rentevergoeding die kredietverstrekkers willen hebben van leners zoals nationale overheden maar ook bedrijven, daalt naarmate de leningen die zij verstrekken, makkelijker te verkopen zijn. Als de ECB op grote schaal leningen uit de markt opkoopt, stijgt de verkoopbaarheid. Dan zullen kredietverstrekkers sneller en waarschijnlijk goedkoper geld uitlenen. Dat kan de economie een stimulans geven.  

Maar, vraagt iemand anders, als de ECB de schulden van lidstaten opkoopt en het daardoor voor hen goedkoper maakt om te lenen, bemoeit ze zich dan niet gewoon met de politiek? Nee, zegt Annelie stellig. De ECB koopt niet lukraak al het schuldpapier op. Dat gebeurt aan marktconforme voorwaarden zodat ook andere kopers een kans krijgen om het schuldpapier te bemachtigen. Denk aan een pensioenfonds of een verzekeraar. 

‘Gebeurt er nog wat in dit gebouw?’ 

Dat brengt ons terug naar wat de ECB doet, of eigenlijk: wat DNB nog doet als alles in Frankfurt wordt bepaald. ‘Gebeurt er nog wat in dit gebouw?’, vraagt Rutger. ‘Jazeker’, zegt Annelie. ‘Wij zijn een belangrijke economisch adviseur van de Nederlandse overheid. Wij kennen de Nederlandse economie gewoon beter dan de ECB.  

Tegelijkertijd kan DNB ook haar stem in Frankfurt laten gelden en zo het Nederlandse belang in Europa dienen. Daar krijgen we ook voldoende de kans toe. Dat we een klein land zijn, betekent niet dat we minder spreektijd hebben dan een grote lidstaat zoals Spanje, zegt Annelie. ‘Lagarde heeft een fijne sfeer gecreëerd waardoor ieders stem gehoord wordt.’  

Het uur vliegt voorbij en om twee minuten voor één is het tijd voor een laatste vraag. Dagvoorzitter Rutger kopt die in. Lagarde is een vrouwelijke president, de eerste die de ECB ooit gehad heeft. DNB, zegt hij schalks, heeft nog nooit een vrouwelijke president gehad. ‘Wordt dat niet eens tijd?’ Annelie zegt met een grijns dat ze het zeker niet erg zou vinden als er zich op termijn een vrouw aanmeldt als opvolger van Olaf. ‘Heerlijk diplomatiek antwoord.’ 

Meer weten over de ECB? Beluister dan eens een podcast van DNB over inflatie en welke rol de ECB speelt in het beteugelen daarvan. 

Wat er allemaal in de publieksruimte van DNB gebeurt, volg je via de agenda van De Nieuwe Schatkamer.